ΚΥΡΙΑΚΗ 5 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2012 Η ΑΓΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑ

«Στῶμεν καλῶς^. στῶμεν μετά φόβου^. πρόσχωμεν τήν ἁγίαν ἀναφοράν ἐν εἰρήνη προσφέρειν»

            Μέ τό τέλος τῆς ὁμολογίας τῶν ἀληθειῶν, πού περιέχονται στό «Σύμβολον τῆς Πίστεως», ὁ ἱερουργός ἀπευθύνει παράγγελμα: «Στῶμεν καλῶς^. στῶμεν μετά φόβου^. πρόσχωμεν τήν ἁγίαν ἀναφοράν ἐν εἰρήνη προσφέρειν» δηλαδή ἄς σταθοῦμε καλά∙ ἄς σταθοῦμε μέ φόβο Θεοῦ∙ ἄς προσέξουμε νά προσφέρουμε τήν ἁγία ἀναφορά μέ εἰρήνη. Ἡ διάθεσή μας νά εἶναι σέ τέτοια κατάσταση, γιά νά μποροῦμε νά προσφέρουμε τή θυσία μέ εἰρήνη. Τό «στῶμεν» εἶναι λειτουργικό παράγγελμα στόν ἐκκλησιαζόμενο λαό τοῦ Θεοῦ. Ὁ λειτουργός ἐφιστᾶ τήν προσοχή μας ζητεῖ τή συγκέντρωση καί τήν προσήλωσή μας σ’ αὐτά πού πρόκειται νά ἀκολουθήσουν. Ἀπό τή στιγμή αὐτή ἔχουμε τό πιό σημαντικό καί πιό ὑπερφυές τμῆμα τῆς Θείας Λειτουργίας. Θά ἔχουμε τόν καθαγιασμό τῶν Τιμίων Δώρων, τή μεταβολή τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου σέ Σῶμα καί Αἷμα Χριστοῦ.

            Ἡ ὀνομασία τοῦ μέρους αὐτοῦ τῆς Θείας Λειτουργίας λέγεται ἁγία Ἀναφορά, ἔχουμε κατά ἕνα τρόπο μία «φορά», μία κατεύθυνση, ἕνα ἀνέβασμα πνευματικό στά ὅσα ἐκκλησιαστικά, θαυμαστά καί ὑπερφυσικά πρόκειται νά ἐπιτελεσθοῦν. Γιά τούς πιστούς ἡ λατρευτική στάση δέν μπορεῖ νά εἶναι μία ἁπλή θρησκευτική τελετή. Οὔτε πολύ περισσότερο μία συμβατική πράξη τῆς λατρευτικῆς ζωῆς. Εἶναι κορυφαῖο καί κεφαλαιῶδες μέρος τῆς ἐν Χριστῷ μυστηριακῆς ζωῆς τῶν πιστῶν. Ἡ ἱερά καί μοναδική αὐτή χρονική στιγμή ἀπαιτεῖ νά σταθοῦμε μέ δέος καί συγκλονισμό ἐν ὄψει τῆς φρικτῆς τελετουργίας. Νά σταθοῦμε μέ συναίσθηση, συγκέντρωση καί ἀφοσίωση στό τελούμενο ἱερό μυστήριο.

            Ἔνδειξη καί σεβασμός αὐτῆς τῆς στιγμῆς εἶναι πώς οἱ πιστοί ὄρθιοι παρακολουθοῦν τά τελούμενα. Ὁ ἱερουργός μᾶς προτρέπει: «Ἄνω σχῶμεν τάς καρδίας», ἄς ὑψώσουμε τίς καρδιές μας πρός τά ἄνω. Κατά τόν Θεῖον Κύριλλον Ἱεροσολύμων: «Ἀληθῶς κατ’ ἐκείνην τήν φρικωδεστάτην ὥραν δεῖ ἄνω ἔχειν τήν καρδίαν πρός τόν Θεόν καί μή κάτω περί τήν γῆν εἰς τά γήϊνα πράγματα. Ὀφείλομεν πάντες ἀφιέναι φροντίδας βιοτικάς, μερίμνας κατ’ οἶκον καί ἔχειν ἐν οὐρανῶ τήν καρδίαν πρός τόν φιλάνθρωπον Θεόν». (1)

            Σέ προηγούμενο κήρυγμά μας κάναμε λόγο γιατί ἡ ὀρθία στάση καί ὄχι ἡ γονυκλισία ἐνδείκνυται κατά τόν καθαγιασμό τῶν τιμίων Δώρων. Σκόπιμη τώρα ἡ ἐπανάληψη. Ἡ τάξη τῆς λατρείας – δηλαδή ἡ παράδοση – γνωρίζει κατά τόν καθαγιασμό τήν ὀρθία εὐλαβῆ στάση, πού προσδιορίζεται ἀπό τά παραγγέλματα (Στῶμεν καλῶς…. ἤ «ἑστῶτες ὦμεν προσφέρειν…» στή λειτουργία τοῦ ἁγίου Ἰακώβου). Ἡ θεία Λειτουργία εἶναι πασχάλιο, χαρούμενο μυστήριο. Ἡ γονυκλισία εἶναι ἡ στάση μετανοίας, πένθους καί κατάνυξης, ἡ στάση τῶν δούλων. Ἡ ὀρθία στάση εἶναι ἡ στάση τῶν ἐν Χριστῷ ἐλευθέρων. Εἰκονίζει τήν ἀνάσταση τοῦ Κυρίου καί τή δική μας ἔγερση καί τή στάση στόν εὐλογημένο κόσμο τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Γι’ αὐτό ὄχι μόνο τήν Κυριακάτικη, ἀλλά τήν κάθε λειτουργία ἀναφέρουμε σέ ὀρθία στάση. Ἔτσι διδάσκουν οἱ πατέρες καί αὐτό ἀπαιτεῖ ἡ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας. Μποροῦμε νά ἀνεχθοῦμε τήν γονυκλισία εὐλαβῶν ἀνθρώπων, δέν μποροῦμε ὅμως νά διδάσκουμε ὅτι δέν εἶναι σὐμφωνο πρός τήν Ὀρθόδοξή μας παράδοση, τήν πατερική διδασκαλία καί τήν ἀπ’ αἰῶνος τάξη τῆς Ἐκκλησίας, τό νά κλίνουν δηλαδή τά γόνατα κατά τόν καθαγιασμό τῶν τιμίων Δώρων οἱ πιστοί. (2)

            Ἔχει μεγάλη σημασία πώς ὁ πιστός προσέρχεται στήν ἐκκλησιαστική σύναξη ὡς ἕνα ἁρμονικό σύνολο ψυχῆς καί σώματος. Ἡ σωματική του ὑπόσταση ἔχει τό λόγο της μέσα στή λατρεία. Ὑπάρχει μία λανθασμένη ἀντίληψη πώς τάχα τό ἀνθρώπινο σῶμα, ὡς ὑλικό δέν ἔχει οὐσιαστική θέση στά τελούμενα. Αὐτή ὅμως ἡ ἀντίληψη ἐγγίζει τά ὅρια τῆς αἵρεσης. Ὁ ἄνθρωπος, ὡς ἑνιαία ψυχοσωματική ὕπαρξη, εἶναι πρόσωπο μοναδικό καί ἀνεπανάληπτο καί προσδιορίζεται ἀπό τήν ἑνιαία ψυχική καί σωματική ὀντότητά του. Ἐπίκαιρη ἐν προκειμένῳ ἡ ρήση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ: «Μή ἄν ψυχήν μόνον, μήτε σῶμα μόνον λέγεσθαι ἄνθρωπον, ἀλλά τό συναμφότερον». Δηλαδή οὔτε ἡ ψυχή μόνο, οὔτε μόνο τό σῶμα εἶναι ἄνθρωπος, ἀλλά καί τά δύο σῶμα καί ψυχή. Γι’ αὐτό ὁ ὅλος ἄνθρωπος, ψυχή καί σῶμα, ἔχει μετοχή καί κοινωνία μέσα στή λατρευτική σύναξη.

            Δέν εἶναι τυχαῖες καί συμβατικές οἱ προτροπές τοῦ ἱερουργοῦ: «Σοφία! ὀρθοί ἀκούσωμεν τοῦ ἁγίου Εὐαγγελίου». «Τάς κεφαλάς ὑμῶν τῷ Κυρίῳ κλίνατε». «Ἔτι καί ἔτι κλίναντες τά γόνατα τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν». Αὐτές καί παρόμοιες πράξεις, ὅπως πότε θά σταθοῦμε ὄρθιοι, τό πότε θά καθήσουμε, τό πότε θά κλίνουμε τάς κεφαλάς μας ἤ τό πότε θά γονατίσουμε καί πότε θά κάνουμε μικρές ἤ μεγάλες μετάνοιες φανερώνουν τή σωματική μετοχή στή λατρεία. Βέβαια αὐτά καί ἄλλα παρόμοια μπορεῖ νά λαμβάνονται ὡς ἐκδηλώσεις τυπικές καί εὐσεβοφανεῖς, ἤ ἀκόμα καί ὑποκριτικές. Ἀλλοίμονο ὅμως ἄν γι’ αὐτές τίς ἐκδηλώσεις ἰσχύει ἡ εὐαγγελική ρήση: «πάντα δέ αὐτά ποιοῦσι πρός τό θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις» (3) δηλαδή ὅλα αὐτά τά κάνουν, γιά νά φανοῦν στούς ἀνθρώπους.        Δέν μπορεῖ ὅμως κανείς νά ἀποκλείσει καί στούς πιστούς τήν ὑποκριτική στάση. Ὅλα εἶναι ἐνδεχόμενα, ὅταν ὁ ἄνθρωπος – καί τέτοιος μπορεῖ νά εἶναι καί ὁ πιστός – δέν ἔχει γνησιότητα στή συμπεριφορά του καί στις ἐνέργειές του. Αὐτό ὅμως δέ σημαίνει πώς στίς λατρευτικές αὐτές πράξεις πάντα καί ἀπό ὅλους ὑπάρχει διάθεση ἐπιδεικτική. Ἡ στοιχειώδης γνησιότητα πίστης λαμβάνει καί αὐτές τίς «τυπικές» πράξεις γιά νά ἐκφράσει βαθύτερα ἐσωτερικά βιώματα. Καί οἱ σωματικές αὐτές ἐκδηλώσεις ἔρχονται νά ἐπιβεβαιώσουν τίς ἀναγκαιότητες τοῦ ὅλου ἀνθρώπου. Τό ἀνεπανάληπτο καί μοναδικό ἀνθρώπινο πρόσωπο ἐκδηλώνεται καί ἐνεργεῖ «ψυχῆ τε καί σώματι». Αὐτή εἶναι μία βασική καί ἀλάνθαστη θέση καί ἔχει ἰσχύ στήν Ὀρθόδοξη λατρευτική ζωή.

            Τέλος ἡ ὅλη κανονική τάξη στά θέματα τῆς λατρείας δέν ἐπιτρέπει στόν πιστό νά αὐτοσχεδιάζει κατά τήν ὥραν τῆς κοινῆς λατρείας. Ἐπιβάλλεται νά συγχρονίζεται καί νά συμπορεύεται μέ τά ὅσα ὁρίζει ἡ δεοντολογία τῆς κοινῆς λατρείας. Οἱ αὐτοσχεδιασμοί ἰσχύουν μόνον στήν ἰδιωτική – προσωπική ζωή τοῦ πιστοῦ. Στήν κοινή λατρεία τό σύνολο τῶν πιστῶν εἶναι ἕνα Σῶμα ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ.